Trong tâm thức mỗi người, biên giới chính là dải hành lang giới hạn không gian sinh tồn của dân tộc Việt” - nữ nhà văn áo lính Phạm Vân Anh đã mở đầu tập bút ký Đường biên cương dệt mùa xuân của mình bằng những hình tượng về biên cương kỳ vĩ và đẹp một cách khoáng đạt như thế.

Để viết được tập bút ký “thuần biên giới” này, Phạm Vân Anh đã có hơn mười năm công tác trong lực lượng BĐBP. Cùng với tình yêu nghề, yêu trang văn, bước chân của chị hầu như đã đặt tới tất cả những miền biên giới, từ nơi địa đầu Móng Cái đến nơi cuối đất Hà Tiên, nơi nào có đồn biên phòng là có dấu chân của chị. Cho nên những gì chị viết là mắt thấy, tai nghe, có hơi thở nồng nàn của cuộc sống.

Trong bút ký Tình phù sa, tác giả chọn hình tượng con sông Mê Công để viết về mối quan hệ giữa sáu quốc gia có chung nguồn nước: Trung Quốc, Lào, Mi-an-ma, Thái-lan, Cam-pu-chia và Việt Nam, trong đó ba nước có chung đường biên giới trên bộ với Việt Nam. Tác giả khẳng định: Cái nguồn nước mênh mang quý giá Mê Công đã làm nên máu thịt, màu da, đã gắn kết các dân tộc bên dòng sông ấy, cái “biên giới lòng người” khi đã được giải tỏa thì cái biên giới trên địa lý hành chính cũng sẽ được gắn kết.

Nhìn tổng thể là như thế. Nhưng trong từng giai đoạn cụ thể không phải là không có những cấn cá, xung đột, thậm chí đổ máu. Hẳn đã thấm nhuần lời dạy của ông cha: “Yêu nhau rào giậu cho kín”, những năm gần đây, ngay sau khi kết thúc các vòng đàm phán và ký kết hiệp ước về phân giới cắm mốc với các nước láng giềng, Đảng và Nhà nước ta đã quyết tâm đầu tư sức người, sức của để công trình trọng điểm Đường biên giới quốc gia được hoàn thành. Phạm Vân Anh đã cho bạn đọc biết khá nhiều câu chuyện chung quanh quá trình xây dựng công trình lớn này thông qua bút ký Trên hành trình tạc hình Tổ quốc, đặc biệt là tình đoàn kết, hữu nghị giữa các lực lượng bảo vệ biên giới bốn nước Việt Nam, Trung Quốc, Lào, Cam-pu-chia trong phối hợp thực hiện nhiệm vụ chung.

Trong bút ký Người của Mường Khương tác giả mô tả cái vùng đất trập trùng đá núi, mây giăng bao phủ, rất giàu truyền thống văn hóa, nhưng đời sống người dân vẫn còn nghèo và lạc hậu. Một trong những người có công lớn giúp cho những bản làng nghèo khổ ấy đổi thay chính là Thượng tá Trần Quốc Khải, Đồn trưởng Đồn Biên phòng Mường Khương, người đã có thâm niên hơn 30 năm gắn bó với đất biên cương. Anh cũng là người gây dựng nên tình đoàn kết giữa những xóm bản hai bên biên giới Việt - Trung, góp phần tìm ra một sinh kế mới là trồng dứa, chuối cao sản với sự hợp tác làm ăn giữa người dân xã Bản Lầu (Lào Cai) và người dân Trấn Long Bảo (Vân Nam, Trung Quốc). Anh cũng là người triển khai thí điểm hoạt động tuần tra song phương giữa Bộ đội Biên phòng Việt Nam và Trung Quốc.

Không chỉ có Thượng tá Trần Quốc Khải, trong tập sách còn nhiều tấm gương sẵn sàng dâng hiến sức khỏe và nghị lực của mình để giúp đỡ đồng bào dân tộc thiểu số hai bên biên giới vượt qua khó khăn, xây dựng cuộc sống nơi biên cương mãi mãi bình yên. Như cựu chiến binh Pả Ai, người Vân Kiều, hay các ông Vi Văn Tít, Dông Nụ, Thào Khắt, Hồ Ray, A Dói… đã tạo nên những bài ca đẹp về tình anh em trên biên giới Việt Nam - Lào. Rồi còn có những người như trưởng thôn Vương Chính Phúc, Bí thư Tô Minh Phương, ngư dân Sìn Dỉ Gai, Lương Đại Bân cũng đã đoàn kết bảo nhau sản xuất, canh tác để xây dựng biên giới chung ngày một phát triển trên biên giới Việt Nam - Trung Quốc.

Trong tập sách, Phạm Vân Anh còn quan tâm đến một mảng rất quan trọng, đó là văn hóa. Một nhà văn như chị không thể không thấu hiểu rằng: Muốn đến với người dân tộc trước hết phải hiểu và tôn trọng văn hóa của họ. Văn hóa chính là yếu tố đầu tiên để hiểu biết và gắn kết con người với con người, dân tộc này với dân tộc khác. Hầu như tất cả các bút ký trong tập sách, tác giả đều đã điểm xuyết tới phong tục, tập quán, ngôn ngữ trong văn hóa của những tộc người khác nhau. Song chị vẫn dành riêng những bút ký khai thác sâu về văn hóa như Lang thang miền dã sử, Năm thế kỷ tương tư Nam Quốc, Sau bóng núi giăng màn, Vũ điệu trên than hồng, Người Lô Lô trên biên cương cực bắc…

Chất liệu dồi dào, sống động, thông điệp phong phú đã làm nên điểm mạnh ở bút ký Phạm Vân Anh. Nếu như cần nói một chút về hạn chế ở tập sách này thì đó là tính báo chí đôi khi lấn lướt chất văn, cũng là dễ hiểu, bởi viết báo mới là nhiệm vụ chính của tác giả.